Η Κίνα εκθρονίζει το δολάριο;

Όταν κάτι δεν πάει καλά στο χρηματοοικονομικό σύστημα, ποιον θα καλέσετε; Τον θεματοφύλακα του "απέχοντος πολύ από την τελειότητα, αλλά σπάνια τόσο απαραίτητου" αποθεματικού νομίσματος.

Το παγκόσμιο στάτους του δολαρίου είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό, δεδομένου του μεριδίου των ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομική “πίτα”, το οποίο υποχωρεί. Αυτό δίνει στους Αμερικανούς υπεύθυνους χάραξης πολιτικής τεράστια επιρροή στη διαμόρφωση – και στη διάσωση – των παγκόσμιων αγορών. Η Κίνα δε βρίσκεται καν σε κοντινή απόσταση.

Αυτό δεν έχει εμποδίσει το Πεκίνο να ταράζει τα νερά δανείζοντας σε αναπτυσσόμενες χώρες και να καταστεί σημαντικός παίκτης σε προγράμματα διάσωσης, μια αμφιλεγόμενη αλλά κρίσιμη αρένα που κάποτε ήταν σχεδόν αποκλειστική ιδιοκτησία της Αμερικής και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Η “παγκόσμια” Fed

Καθώς οι Ελβετοί αξιωματούχοι πάλευαν να πείσουν την UBS για την εξαγορά της Credit Suisse, η ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve) ενίσχυε τις συμφωνίες ανταλλαγής δολαρίων με πέντε άλλες νομισματικές αρχές προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι πιέσεις χρηματοδότησης. Αυτό ήταν το σήμα μιας Fed η οποία έδειχνε την ισχύ της ως καταφύγιο για όλο τον κόσμο.

Βασίστηκε στην ικανότητα η οποία αναπτύχθηκε μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers και ενισχύθηκε κατά τα ασταθή πρώιμα στάδια της πανδημίας. “Η Fed μόλις ολοκλήρωσε τον ρόλο της ως παγκόσμιος δανειστής έσχατης ανάγκης”, δήλωσε ο Nathan Sheets, επικεφαλής παγκόσμιος οικονομολόγος της Citigroup, σε συνέδριο την περασμένη εβδομάδα.

Όχι ότι ο κόσμος είναι απαραιτήτως ερωτευμένος με το δολάριο. Είναι η απουσία οποιουδήποτε βιώσιμου ανταγωνιστή η οποία μετρά εδώ. Το ευρώ είχε σχετικές φιλοδοξίες, αλλά δυσκολεύεται να τις πραγματοποιήσει μετά την κρίση χρέους της ευρωζώνης. Η Κίνα έχει μια μακροχρόνια πολιτική να κάνει το γουάν πιο ελκυστικό ως υποψήφιο ανταγωνιστή, ωστόσο η πρόοδός της είναι πολύ περιορισμένη.

Αυτό ήταν ένα από τα κύρια θέματα ενός πρόσφατου συμποσίου στο Ινστιτούτο Πίτερσον για τα Διεθνή Οικονομικά, με αφορμή τη συμπλήρωση πέντε δεκαετιών από την εμφάνιση των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών. “Οι περισσότεροι άνθρωποι εκείνη την εποχή, συμπεριλαμβανομένων πολλών αξιωματούχων των ΗΠΑ, ήθελαν και περίμεναν ότι ο ρόλος του δολαρίου θα μειωνόταν”, είπε ο C. Fred Bergsten, ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ στη δεκαετία του 1970, στο συμπόσιο, στο οποίο μίλησε επίσης και ο Sheets. “Έχει μειωθεί κάπως, όχι όμως πολύ”.

Η “κατάρρευση” του δολαρίου και η Κίνα

Ανά καιρούς, η πτώση του δολαρίου έχει προβλεφθεί. Συχνά υπάρχει μια χροιά αντιαμερικανισμού και φθόνου στις προβλέψεις. Αυτό το αίσθημα έρχεται σε αντίθεση με μια σκληρή πραγματικότητα μεγέθους και εύρους. Περίπου το 60% των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών είναι σε δολάρια, ενώ περίπου το ήμισυ των διασυνοριακών δανείων και του διεθνούς χρέους εκφράζεται σε δολάρια. Πάνω από το 80% των ημερήσιων συναλλαγών σε συνάλλαγμα αφορά το δολάριο. Μια συχνή ερώτηση στο Peterson την περασμένη εβδομάδα αφορούσε το εξής: τι είδους καταστροφή θα χρειαζόταν στις ΗΠΑ για να σταματήσει ο εθισμός στο δολάριο; Μια απάντηση ήταν ότι η Ουάσινγκτον τα κάνει θάλασσα συνεχώς, ωστόσο δεν υπάρχει μια εύλογη εναλλακτική. Ακόμη.

Εδώ μπαίνει η Κίνα. Παρόλο που δεν προσπαθεί να υποκαταστήσει τη Fed, θέλει να απορρίψει την Pax Americana. Η δύναμη του ΔΝΤ δεν είναι αχαλίνωτη και η Κίνα έχει ενισχύσει σημαντικά τον διεθνή δανεισμό της. Η πίστωση είναι ένας σημαντικός βραχίονας στη μακρά εκστρατεία για την καθιέρωση ενός ουσιαστικού ρόλου στα παγκόσμια χρηματοοικονομικά προκειμένου να συμπληρώσει το βάρος της στη μεταποίηση και τις εξαγωγές.

Περισσότερες από 20 χώρες έχουν λάβει συνολικά 240 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρήματα διάσωσης από το 2000, σύμφωνα με νέα έρευνα μιας τετράδας οικονομολόγων οι οποίοι προέρχονται από την Παγκόσμια Τράπεζα και την ακαδημαϊκή κοινότητα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της γαλαντομίας επεκτάθηκε τα τελευταία πέντε χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος έλαβε τη μορφή γραμμών swap από την κεντρική Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας (PBOC). Οι δανειολήπτες υψηλού προφίλ περιλαμβάνουν τη Σρι Λάνκα, το Πακιστάν και την Αργεντινή.

Θα ήταν ωστόσο λάθος να δούμε αυτή την επέκταση ως ακόμη ένα ορόσημο σε μια προσπάθεια της Κίνας να ανταγωνιστεί τη Δύση. Μπορεί να επισκιάζει το ΔΝΤ και τον μεγαλύτερο μέτοχό του, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, ωστόσο το Πεκίνο δεν πρόκεται να τους ξεπεράσει. Είναι περισσότερο η επιθυμία του να “κλειδώσει” η υποστήριξη για την πρωτοβουλία Belt and Road μεταξύ των χωρών οι οποίες ενθάρρυναν τις κινεζικές επενδύσεις κάτω από την ομπρέλα του project. Η μελέτη σημειώνει:

“Τα προγράμματα διάσωσης της Κίνας είναι μικρά σε σύγκριση με το παγκόσμιο χαρτοφυλάκιο δανείων του ΔΝΤ και μειώνονται λόγω της σαρωτικής διεθνούς στήριξης ρευστότητας σε δολάρια ΗΠΑ η οποία επεκτείνεται από την Federal Reserve των ΗΠΑ από το 2007, κυρίως προς τις προηγμένες οικονομίες. Διαπιστώνουμε επίσης ότι το Πεκίνο έχει στοχεύσει ένα περιορισμένο σύνολο πιθανών αποδεκτών, καθώς σχεδόν όλα τα κινεζικά δάνεια διάσωσης έχουν κατευθυνθεί σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, με σημαντικά χρέη προς κινεζικές τράπεζες”.

Οι συντάκτες της μελέτης βλέπουν ιστορικούς παραλληλισμούς με την περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Ex-Im Bank των ΗΠΑ, το Ταμείο Σταθεροποίησης Συναλλάγματος (ESF) και η Fed διοχέτευαν μετρητά σε χώρες με σημαντικά χρέη σε αμερικανικές τράπεζες και εταιρείες. Το ESF έχει από μόνο του μια ενδιαφέρουσα ιστορία ως “τράπεζα-κουμπαράς”: πρωταγωνίστησε στην υπόθεση της SVB Financial Group ως πάροχος χρηματοδότησης για μια νέα κυβερνητική δικλείδα ασφαλείας. Χρησιμοποιήθηκε εκτάκτως κατά τις ημέρες μετά την πτώχευση της Lehman όταν τα αμοιβαία κεφάλαια βρίσκονταν σε σοβαρό κίνδυνο. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, το ESF αξιοποιήθηκε από την κυβέρνηση Κλίντον για να βοηθήσει στη διάσωση του Μεξικού, σε μια στιγμή κατά την οποία το Κογκρέσο ήταν επιφυλακτικό.

Ισορροπίες

Το Πεκίνο έχει διαθέσει σημαντικούς πόρους στο ΔΝΤ. Είναι ένα από τα κορυφαία μέλη του ιδρύματος, αν και πολύ λιγότερο σε σχέση με το μερίδιο 17% των ΗΠΑ. Και ενώ το Ταμείο βρίσκεται πάντα με επικεφαλής έναν Ευρωπαίο, με τον εκάστοτε Αμερικανό εκπρόσωπο στο No2, ένας από τους τρεις αναπληρωτές διευθύνοντες συμβούλους είναι συνήθως Κινέζος.

Είναι αμφίβολο εάν η Κίνα θα ήθελε να επωμιστεί το βάρος της ανάληψης μιας πραγματικά μεγάλης περιφερειακής, πόσο μάλλον μιας σειράς εκτεταμένων διασώσεων.

Καλύτερα άλλωστε να προσέχει κανείς τις κινήσεις του. Σίγουρα, οι πολιτικοί στην Ασία θυμούνται ακόμη τις εντελώς λανθασμένες κινήσεις από πλευράς της Ουάσινγκτον κατά τη διάρκεια της ασιατικής χρηματοοικονομικής κρίσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα ένιωθαν άνετα με τη μόχλευση την οποία θα αποκτούσε η Κίνα στην εσωτερική τους πολιτική.

Το Πεκίνο θα πρέπει επίσης να αναλάβει την ιδιοκτησία των συνεπειών. Ένας Κινέζος αξιωματούχος θα ήταν πιθανώς πιο ευαίσθητος πολιτιστικά από το αφεντικό του ΔΝΤ Μισέλ Καμντεσούς, ο οποίος στάθηκε πάνω από τον πρόεδρο της Ινδονησίας Σουχάρτο το 1998 με σταυρωμένα τα χέρια και τον διέταξε να υπογράψει ένα έγγραφο μπροστά στις κάμερες. Οποιαδήποτε παράκληση προς την Κίνα θα γινόταν κεκλεισμένων των θυρών. Πώς θα αντιδρούσε ο τότε πρόεδρος της Κίνας Ζιανγκ Ζεμίν στη βία που εξαπολύθηκε λόγω του οικονομικού κραχ και την πτώση του Σουχάρτο η οποία ακολούθησε; Η σύμμαχος της Κίνας Βόρεια Κορέα δεν θα μπορούσε να αντισταθεί στην παροχή συμβουλών για τον τρόπο διάσωσης της Νότιας Κορέας. Είναι μια συναρπαστική σειρά από “τι θα γινόταν εάν”.

Μέχρι το Πεκίνο να φτάσει κοντά στην άσκηση αυτού του είδους της επιρροής, έχουμε κολλήσει με το πανταχού παρόν δολάριο και την οικονομική αρχιτεκτονική που αυτή η παρουσία έχει δημιουργήσει. Το πράσινο νόμισμα είναι ποθητό, ωστόσο δεν αγαπήθηκε ποτέ πραγματικά. Ο πρόεδρος της Fed Jerome Powell δεν είναι ακριβώς πασίγνωστος, ωστόσο είναι πιο αναγνωρίσιμος από τον Yi Gang, πρόεδρο της PBOC. Αυτοί οι ρόλοι θα μπορούσαν τελικά να αντιστραφούν, αν και μάλλον όχι στη διάρκεια της ζωής αυτών των δύο.